Advies 2023/23

Advies nr. 2023/23 van de Nationale Hoge Raad voor Personen met een Handicap (NHRPH) over het Derde Nationaal Actieplan Leefmilieu-Gezondheid (NEHAP3), uitgebracht tijdens de plenaire zitting van 16/10/2023.

Op verzoek van mevrouw Zakia Khattabi, Minister van Klimaat, Leefmilieu, Duurzame Ontwikkeling en Green Deal bij brief van 23/08/2023.

• Voor opvolging aan mevrouw Zakia Khattabi, Minister van Klimaat, Leefmilieu, Duurzame Ontwikkeling en Green Deal.
• Ter info aan Eerste Minister Alexander De Croo
• Ter info aan mevrouw Karine Lalieux, Minister van Pensioenen en Maatschappelijke Integratie, belast met Personen met een Handicap, Armoedebestrijding en Beliris
• Ter info aan Unia
• Ter info aan het UNCRPD-coördinatiemechanisme
• Ter info aan de Federale Ombudsman

Het huidige Nationaal Actieplan Leefmilieu-Gezondheid (NEHAP 3) richt zich op 2 prioritaire thema's:

1. veerkracht, adaptatie en de strijd tegen de klimaatverandering;
2. de vermindering van de schadelijke effecten van chemische stoffen op de gezondheid en het milieu.

Het opleiden van gezondheidswerkers in milieugezondheidskwesties is een transversale prioriteit.

NEHAP is een plan dat is opgesteld door de verschillende administraties die instaan voor leefmilieu en/of gezondheid, om gezamenlijk problemen op het gebied van leefmilieu en gezondheid aan te pakken. Het omvat 7 actiegebieden:

1. Verbetering van de kwaliteit van binnen- en buitenlucht
2. De universele, eerlijke en duurzame toegang tot drinkwater, sanitair en hygiëne voor iedereen; hierbij wordt een geïntegreerd management van water voorzien evenals het hergebruik van behandeld afvalwater waar mogelijk
3. Het verminderen van de schadelijke effecten van chemische producten op de gezondheid van mens en milieu
4. De preventie en het wegnemen van schadelijke milieu-en gezondheidseffecten, kosten en ongelijkheid gelinkt aan het beheer van afval en vervuilde sites
5. De versterking van de adaptatiecapaciteit en veerkracht in het licht van gezondheidsrisico’s ten gevolge van de klimaatverandering en de ondersteuning van maatregelen die de klimaatverandering tegengaan en positieve gezondheidseffecten opleveren
6. De ondersteuning van de inspanningen van Europese steden en regio’s om hen te helpen om gezonder, inclusiever, veiliger, veerkrachtiger en duurzamer te worden
7. De versterking van de duurzaamheid van gezondheidssystemen en de vermindering van hun milieu-impact via maatregelen zoals efficiënt gebruik van energie en van natuurlijke hulpbronnen, een goed beheer van medische en chemische producten gedurende de hele levenscyclus en een beperkte verontreiniging, dankzij een veilig beheer van afval en afvalwater, zonder dat dit de taken van de gezondheidsdiensten belemmert

De concrete projecten van NEHAP 3 worden beschreven in 8 "actiefiches".

• Actiefiche 1: Adaptatie aan de effecten van de klimaatverandering op de gezondheid in België - Van crisisbeheer naar beheer van gezondheidsrisico's
• Actiefiche 2: Duurzaam koolstofarm gezondheidssysteem
• Actiefiche 3: Ozon en hitte
• Actiefiche 4: Chemische risicobeoordeling
• Actiefiche 5: Nationaal actieplan hormoonverstoorders
• Actiefiche 6: Opleiding Gezondheidsprofessionelen
• Actiefiche 7: Monitoren van exotische muggen en andere vectoren
• Actiefiche 8: Exotische muggen en andere vectoren: teken

De NHRPH verwelkomt de bereidheid van de Minister om het maatschappelijk middenveld te betrekken bij het opstellen van dit plan. Zoals het document terecht stelt:

“De klimaatverandering kan een impact hebben op de gezondheid en daarnaast ook de economie en het milieu verstoren, waardoor extreme meteorologische fenomenen essentiële volksgezondheidsinfrastructuur beschadigen en bestaansactiviteiten gaan beïnvloeden. …

Klimaatverandering beïnvloedt de menselijke gezondheid zowel direct (langere duur en intensiteit van hittegolven, verhoogd risico van door vectoren overgedragen ziekten, fysieke/psychische aandoeningen die verband houden met extreme gebeurtenissen, verslechtering van de luchtkwaliteit, toename van allergische aandoeningen, enz.) als indirect (voedselonzekerheid, gedwongen migratie, meer tijd buitenshuis doorgebracht, enz.).”

Dit zijn onmiskenbare en verontrustende vaststellingen. Alle problemen moeten dringend in kaart worden gebracht, vanuit het standpunt van elke burger en in functie van zijn of haar kwetsbare situatie. Personen met een handicap nemen natuurlijk een prominente plaats in binnen de groep van de mensen in kwetsbare situaties.

In dit stadium identificeert de NHRPH een niet-exhaustief aantal (soms) specifieke uitdagingen die inherent zijn aan een handicap:

• gebrekkige toegankelijkheid van goederen en diensten, moeilijkheden bij de toegang tot communicatie en informatie, gebrekkige toegang tot kwaliteitszorg (omdat deze niet altijd toegankelijk is, te weinig talrijk of te weinig specifiek),
• verlies van autonomie en frequente afhankelijkheidssituaties,
• beperkingen die inherent zijn aan de toenemende digitalisering op alle gebieden,
• specifieke situaties, afhankelijk van de woonsituatie (thuis wonen of in collectieve structuren),
• enz.

De NHRPH benadrukt het belang van deze "identificatie"-fase, omdat anders het risico bestaat dat er in de "deliverables"-fase eenvoudigweg geen rekening wordt gehouden met de problemen die ertoe doen.

Bovendien wijst de NHRPH erop dat de term handicap een zeer brede realiteit dekt en dat de definitie van het UNCRPD moet worden gehanteerd:

Artikel 1: Personen met een handicap omvat personen met langdurige fysieke, mentale, verstandelijke of zintuiglijke beperkingen die hen in wisselwerking met diverse drempels kunnen beletten volledig, daadwerkelijk en op voet van gelijkheid met anderen te participeren in de samenleving.

De NHRPH wijst er ook op dat de statistieken over personen met een handicap en hun behoeften zeer beperkt en gefragmenteerd zijn. De huidige statistieken laten niet toe om de omvang van groepen personen met een handicap per type handicap vast te stellen. De gevolgen van een hittegolf en de daaruit voortvloeiende behoeften zijn bijvoorbeeld niet dezelfde voor mensen die zuurstoftherapie ondergaan als voor mensen met een verstandelijke handicap. De middelen om de aanbevolen maatregelen te communiceren moeten ook worden aangepast aan het type handicap, enz.

De NHRPH is van mening dat het bijzonder belangrijk is om de fiches 1, 2, 3 en 6 uit te werken en op te volgen.

⇒ De NHRPH vraagt om een verbreding van het debat en de ontwikkeling van nieuwe "actiefiches" om de hierboven vermelde uitdagingen aan te pakken. De NHRPH vraagt om op zeer korte termijn een specifieke vergadering te organiseren zodat een zo groot mogelijk aantal thema's kan worden in kaart gebracht die een directe of indirecte weerslag kunnen hebben op de gezondheid en de levensomstandigheden van personen met een handicap. Dit advies van de NHRPH moet dus snel gevolgd worden door een voorstel voor een werkvergadering met de stuurgroep van het Plan en de NHRPH.
⇒ De NHRPH roept op om rekening te houden met alle mensen met een handicap, ongeacht hun handicap, hun woonsituatie, hun leeftijd, enz.
⇒ De NHRPH vraagt om zo snel mogelijk betrokken te worden bij het proces van implementatie en monitoring van fiches 1, 2, 3 en 6.

i. Met betrekking tot fiche 1 - Adaptatie aan de effecten van de klimaatverandering op de gezondheid in België - Van crisisbeheer naar beheer van gezondheidsrisico's

Maatregel 1: ....
Samenwerking met externe partners (andere diensten, autoriteiten of organisaties): is een samenwerking met andere autoriteiten of organisaties vereist? Wie zijn de externe partners? Wat zijn de concrete verwachtingen ten opzichte van deze externe partners?

⇒ De NHRPH verwacht te worden geïdentificeerd als een "noodzakelijke organisatie" en zo snel mogelijk te worden betrokken.

Maatregel 4: Binnen de actieplannen specifiek rekening houden met de noden van kwetsbare groepen (waaronder personen met een handicap) en zo nodig aanpassingen voor hen te voorzien.

⇒ De NHRPH herhaalt dat zijn deelname op dit niveau essentieel is.

ii. Actiefiche 2 - Duurzaam koolstofarm gezondheids-systeem

De NHRPH is zich bewust van de koolstofvoetafdruk van gezondheidszorgsectoren. De NHRPH benadrukt de soms zeer sterke afhankelijkheid van mensen met een handicap van de gezondheidszorg. Wat hen betreft, kan het verminderen van deze impact niet aan de orde zijn wanneer dit in strijd is met hun levenskwaliteit. Het gaat er natuurlijk niet om de klimaatkwestie tegenover die van "kwaliteit van zorg en kwaliteit van leven voor personen met een handicap" te stellen, maar wel om ze zodanig op elkaar af te stemmen dat kwaliteit van gezondheid en kwaliteit van leven gegarandeerd blijven voor personen met een handicap terwijl de klimaatimpact wordt teruggedrongen.

⇒ De NHRPH vraagt dat de behoeftekaarten die zullen worden opgesteld, de behoeften van personen met een handicap om een kwaliteitsvol leven te leiden - ongeacht hun handicap - correct zouden identificeren. De NHRPH vraagt ook dat bij het in kaart brengen van de oplossingen die zullen worden uitgewerkt niet alleen de dimensie "kwaliteit van de zorg" maar ook de dimensie "kwaliteit van leven" volledig wordt meegenomen.

 iii. Actiefiche 3 - Ozon & Hitte

Maatregel 2 voorziet in de verdere ontwikkeling van maatregelen tijdens piekperioden ... Met bijzondere aandacht voor personen met een handicap

⇒ De NHRPH herhaalt dat hij graag betrokken wil worden bij de monitoring, implementatie en evaluatie.
⇒ De NHRPH vraagt specifieke aandacht voor de behoeften van personen met een handicap bij de ontwikkeling van maatregelen voor de waakzaamheids-, waarschuwings- en alarmfasen, en dit vanaf het opstellen van de protocollen tot de evaluatie van procedures achteraf.
⇒ De NHRPH legt ook een grote nadruk op communicatie, die voor iedereen toegankelijk moet zijn, d.w.z. ten minste in gemakkelijk te lezen en te begrijpen taal en in gebarentaal. De crisissen in verband met COVID en de overstromingen van 2021 brachten een indrukwekkend aantal gebreken aan het licht die mensenlevens van personen met een handicap hebben gekost.
⇒ De NHRPH is van mening dat het essentieel is voor personen met een handicap om met hun ervaringen en vragen terecht te kunnen bij een vlot toegankelijk contactpunt dat duidelijke en doeltreffende antwoorden geeft.

iv. Actiefiche 6 – Opleiding Gezondheidsprofessionelen

De NHRPH wijst op de wens om de opleiding van mensen uit de gezondheidssector aan te vullen met een opleiding in milieugeneeskunde.

⇒ De NHRPH wijst ook op de noodzaak van opleidingsmodules die rekening houden met de specifieke behoeften van personen met een handicap.