Advies 2021/01

Advies nr. 2021/01 van de Nationale Hoge Raad voor Personen met een Handicap (NHRPH) over de nieuwe M7-rijtuigen van de NMBS, besproken tijdens de plenaire zitting van 21/12/2020 en goedgekeurd na e-mail van 12/01/2021.

Advies op initiatief van de NHRPH.

1. ONDERWERP

De NMBS is al meerdere jaren bezig met de vernieuwing van haar wagenpark. Ze heeft daarvoor een aantal bestellingen geplaatst voor dubbeldeksrijtuigen van het type M7. De eerste generatie (BDx – 63cm hoogte) rijdt al rond, de tweede is nog in uitvoering.

2. ANALYSE

A. Historiek

Eind 2014 werd de NHRPH uitgenodigd voor een demonstratie van de NMBS van BDx-dubbeldekkers, besteld bij Bombardier. De NHRPH was niet eerder geraadpleegd. Op dat moment was het dossier al te zeer ver gevorderd om nog relevante wijzigingen aan te brengen.

Aangezien er in België 3 verschillende perronhoogtes bestaan, was de instap in de nieuwe dubbelsdeksrijtuigen opgevat als compromishoogte (63cm). Dat had als gevolg dat de rijtuigen bij geen van de 3 perronhoogtes volledig toegankelijk waren wegens het hoogteverschil tussen deuren en perron.

Deze rijtuigen van de eerste generatie zijn nu al in gebruik. Aangezien rijtuigen gemakkelijk 30 jaar of meer in gebruik blijven, was daarmee ook volledige toegankelijkheid minstens 30 jaar uitgesteld. De NHRPH drong aan op een langetermijnplan voor toegankelijkheid en overleg met de sector van de personen met een handicap. De NHRPH heeft o.a. zijn ongenoegen geuit in een perscommuniqué van 22/12/2015, een perscommuniqué van 23/12/2019 en het advies 2019/15. De NMBS heeft ondertussen alvast beloofd te kiezen voor een unieke perronhoogte (76cm, overeenkomstig de Europese norm), wat het mogelijk maakt om rijtuigen ‘op maat’ te bestellen.

De NHRPH is het dossier blijven opvolgen, ook voor de volgende generatie van rijtuigen, en had ook meermaals contact met mevrouw Sophie Dutordoir, ceo van de NMBS. De laatste jaren lijkt de NMBS de handicapsector op een systematischere wijze te betrekken. Ook binnen zijn werkgroep met de NMBS blijft de NHRPH een constructieve dialoog onderhouden.

De NMBS besloot voor de lopende bestelling te onderzoeken of de toegankelijkheid van het ontwerp nog kon worden verbeterd. Op donderdag 6 augustus 2020 waren de NHRPH, Unia en CAWaB uitgenodigd bij Bombardier in Brugge om feedback te geven op een (gedeeltelijke) maquette op ware grootte (maar zonder inrichting) voor de onderste etage van het aangepaste toegankelijke rijtuig in een M7-samenstelling. Enkele personen met een handicap, waaronder iemand met een visuele handicap en enkele rolstoelgebruikers, betraden de maquette en deelden hun ervaring met de aanwezigen.

Hoewel de NHRPH deze werkwijze waardeerde, stelden de omstandigheden (COVID-19) en de timing de NHRPH voor een probleem. In juli-augustus heeft de NHRPH geen plenaire vergaderingen, wat intern overleg bemoeilijkt. Bovendien vroeg de NMBS de deelnemers om de vertrouwelijkheid van het project te bewaren tot de NMBS de plannen van het M7-model definitief en officieel had goedgekeurd. Dat had tot gevolg dat de NHRPH de leden en experts van de NHRPH die geen deel uitmaakten van de delegatie te Brugge niet kon informeren of raadplegen.

Op dinsdag 25 augustus 2020 was er een virtuele opvolgings- en evaluatievergadering met de NMBS, de NHRPH, Unia en CAWaB. Tijdens dat overleg heeft de NMBS uitgelegd welk gevolg ze wou geven aan de opmerkingen.

B. Evaluatie

De aanwezige vertegenwoordigers van de NHRPH, Unia en CAWaB hadden bij het bezoek aan de maquette een aantal tekortkomingen vastgesteld op het vlak van toegankelijkheid. De NHRPH deelde zijn bevindingen met mevrouw Sophie Dutordoir, ceo van de NMBS.

In haar antwoord (brief van 20/10/2020) deelde mevrouw Sophie Dutordoir het volgende mee:

De M7-treinsamenstellingen zullen steeds 2 wagons met multifunctionele ruimte hebben, een BD (76cm) en een BDx (63cm, met stuurpost).

 Volgende wijzigingen die naar aanleiding van het bezoek aan de maquette werden gevraagd werden aanvaard door de NMBS:

• Verbreding van de compartimentdeur van de multifunctionele ruimte (van 82cm naar 85cm);
• Extra knop om de deur te openen (kant compartiment);
• Overstaande handgrepen/steunen bij het bovenste deel van de helling in de multifunctionele ruimte;
• Handgreep aan de kant van het platform voor bijkomende steun bij het instappen;
• Extra knop om de deur te openen voor de buitendeur, toegankelijk vanaf het horizontale deel van het platform;
• Verlaging van de drempel (6mm) van het platform naar het perron;

 De NMBS achtte de volgende gevraagde wijzigingen niet mogelijk voor dit model:

• Het volledig wegwerken van de drempel
• Het wegwerken of substantieel verminderen van de zware helling in de multifunctionele ruimte.

 Dat laatste punt is jammer, want de zware helling was het grootste probleem. Het beklimmen van de tweeledige helling in het rijtuig om de onderste etage van het toegankelijke rijtuig te bereiken vroeg behoorlijk wat kracht en energie. Voor de doorsnee rolstoelgebruiker met niet-gemotoriseerde rolstoel is het niet mogelijk om de helling zonder hulp op te rijden. Assistentie zal in deze opstelling voor veel mensen noodzakelijk blijven. Dat betekent dat de persoon niet enkel op het perron, maar ook IN de trein assistentie nodig zal hebben, zeker om de trein te (kunnen) verlaten!

Verder was het niet mogelijk om de inrichting te evalueren, aangezien die nog niet aanwezig was in de maquette. De NHRPH hoopt dat de NMBS nog een bezoek aan een ingerichte maquette organiseert, want de inrichting is essentieel voor de autonome toegankelijkheid van een trein. Daarbij gaat het niet alleen over fysieke toegankelijkheid voor rolstoelen, maar ook over o.a. een veilig en duidelijk gebruik door blinde en slechtziende personen (plaats voor assistentiehonden, moeilijk detecteerbare obstakels vermijden, voldoende opbergruimte voor hinderlijke bagage, plooifietsen, toegankelijke bewegwijzering, …), toegankelijke actuele informatie voor allen (aankondigen van haltes en uitstapzijde, visueel, auditief, helder en eenvoudig, …), toegankelijk sanitair, de beschikbaarheid van of compatibiliteit met navigatiesystemen en andere toepassingen.

Wat de toekomstige bestellingen van rijtuigen betreft, beloofde de NMBS de NHRPH op 25/08/2020 dat toegankelijkheid in volledige autonomie ondubbelzinnig een eis voor de volgende openbare aanbesteding wordt. De NHRPH heeft er tijdens die vergadering ook akte van genomen dat de NMBS het huidige aangepaste model van het M7-rijtuig NIET als te volgen referentie voor de volgende bestellingen zal nemen, aangezien dit model nog geen volledige toegankelijkheid voor allen in volledige autonomie garandeert.

Verder lijkt er ook politieke wil te zijn op federaal vlak om werk te maken van een toegankelijkere NMBS, ook voor het dossier van de M7.

In het Regeerakkoord 2020 staat te lezen:

Deze regering zal extra investeren in het spoor. De investeringen zullen zich toespitsen op:

• Aankoop nieuw rollend materieel; (…)
• Toegankelijkheid treinen en perrons: we maken versneld werk van het verhogen van de perrons (…). Nieuwe treintoestellen die de NMBS aankoopt zullen toegankelijk zijn voor personen met een handicap. Er komt een evaluatie van de huidige toegankelijkheid en op grond daarvan een actie en stappenplan om de toegankelijkheid te verbeteren;

In de Beleidsnota van de heer Georges Gilkinet, Minister van Mobiliteit, staat het volgende:

Tegelijkertijd zal bijzondere aandacht worden besteed aan de verbetering van de toegankelijkheid: multimodale toegankelijkheid van spoorwegstations (voor goederen en reizigers), universele toegankelijkheid, ongeacht gezondheidstoestand of mobiliteit, voor wat betreft de toegang tot diensten voor treinreizigers (nieuw rollend materieel met lage vloer, verhoging van de perrons, hellingen en liften, universele toegankelijkheid van de kaartverkoop en de informatie). De inspanningen op dit gebied zullen worden voortgezet en versneld in nauwe samenwerking met de NMBS.

In hetzelfde document kondigt de Minister aan dit te zullen vastleggen in het beheerscontract met de NMBS:

In het beheerscontract tussen de Staat en de NMBS, dat voortaan op basis van Europees recht een openbaredienstcontract moet worden genoemd, zal het verwachte niveau van de dienstverlening aan de gebruikers worden vastgelegd, alsook het verwachte pad naar een prestatieverbetering voor de NMBS. De volgende aspecten zullen inter alia aan bod komen:

• het niveau en de kwaliteit van de aangeboden spoordiensten (frequentie, amplitude, stiptheid, comfort);
• de verwachtingen op het vlak van de toegankelijkheid,
• het onthaal en de informatie aan de reizigers

Op 18/12/2020 lanceerde de NMBS een persbericht over de M7:

NMBS heeft tweehonderd bijkomende M7-dubbeldeksrijtuigen besteld. Het gaat om 130 autonoom toegankelijke rijtuigen voor reizigers met een beperkte mobiliteit en 68 rijtuigen met een stuurpost en met plaats voor fietsen en kinderwagens. (…)

De bestelling van de autonoom toegankelijke rijtuigen maakt deel uit van het nieuwe toegankelijkheidsbeleid van NMBS, dat als prioriteit heeft erop toe te zien dat reizigers met een beperkte mobiliteit maximaal autonoom de trein kunnen nemen. Daarvoor moeten onder meer zowel de perrons als de treinen dezelfde instaphoogte hebben. Dat was met de eerste bestelling van M7-rijtuigen, die dateert van december 2015, jammer genoeg niet het geval. Daarom besliste NMBS om voor toekomstige leveringen het ontwerp van rijtuigen aan te passen.

 In dat kader gaat NMBS nu 130 autonoom toegankelijke rijtuigen bestellen. Deze rijtuigen zullen een toegangsdeur hebben met een instaphoogte van 76 centimeter, wat ook de Europese referentiehoogte is voor nieuwe perrons. Als de deur opent zal een uitschuiftrede de afstand tussen perron en trein overbruggen, zodat reizigers met een beperkte mobiliteit zelfstandig en veilig kunnen in- en uitstappen. Deze rijtuigen krijgen ook een aangepast toilet en intercomsysteem voor rolstoelgebruikers.

Het consortium Bombardier-Alstom heeft zich geëngageerd om de eerste autonoom toegankelijke rijtuigen te leveren in 2024. Zo zal elke M7-trein kunnen rijden met een autonoom toegankelijk rijtuig, aangevuld met een stuurrijtuig dat plaats biedt aan reizigers en fietsen.

De betrokken belangenorganisaties zoals UNIA, de Hoge Raad voor Personen met een Handicap en CAWaB zijn over het ontwerp van dit nieuwe rijtuig uitgebreid geconsulteerd. Er werd maximum met hun verzuchtingen rekening gehouden.

De NHRPH herhaalt dat de aangekondigde rijtuigen weliswaar een stap vooruit betekenen op het vlak van toegankelijkheid, maar dat ze zijns inziens nog NIET volledig autonoom toegankelijk zullen zijn, en dit om de hoger aangehaalde redenen.

Bovendien vreest de NHRPH na het lezen van het persbericht dat er geen bezoek aan een ingericht model met mogelijkheid tot bijsturen meer zal volgen.

Overigens lijkt er onduidelijkheid te bestaan over de terminologie over de verschillende rijtuigtypes (BD, BDx, generatie 1, 2 en 3) en over de term ‘multifunctioneel voertuig’ (zowel BD en BDx of enkel BDx?).

3. ADVIES

De NHRPH stelt vast dat er, vergeleken met de eerste levering, wijzigingen zijn aangebracht aan de plannen die de toegankelijkheid voor personen met een beperkte mobiliteit ten goede zouden moeten komen. Er werd deze keer ook rekening gehouden met de gehanteerde unieke perronhoogte van 76cm en met een aantal eisen van de sector.

De NHRPH waardeert dat de handicapsector in het algemeen en de NHRPH in het bijzonder recent zijn geraadpleegd geweest, maar betreurt dat dat niet van in het begin van het project is gebeurd.

Vanzelfsprekend betreurt de NHRPH ook dat de op te leveren rijtuigen nog niet volledig autonoom toegankelijk zullen zijn, in tegenstelling tot wat het persbericht van de NMBS beweert. De NHRPH eist dat de volgende generatie rijtuigen dat wel zal zijn.

Verder betreurt de NHRPH dat er maar één toegankelijk rijtuig per treinsamenstelling wordt voorzien. Eén enkel toegankelijk rijtuig zal al snel te weinig zijn, in het bijzonder voor personen met een handicap die gaan werken, zich regelmatig moeten laten verzorgen, die alleen, met hun familie of in groep reizen, … Bovendien zal dit rijtuig ook worden gebruikt door passagiers met een fiets of kinderwagen. De NHRPH vraagt dan ook met nadruk om de haalbaarheid van meerdere toegankelijke rijtuigen in een treinsamenstelling te onderzoeken. Voor de NHRPH blijft het einddoel een trein waarvan alle rijtuigen voor iedereen autonoom toegankelijk zijn. In afwachting daarvan moet het duidelijk zijn voor personen met een beperkte mobiliteit waar het toegankelijke rijtuig zich bevindt in de samenstelling. Een uniforme aanpak is nodig. Ook de terminologie m.b.t. de verschillende modellen en rijtuigen moet eenduidig worden.

De NHRPH wenst voor de generatie van het BD-rijtuig in aanmaak een bezoek aan een verder uitgewerkte maquette of model met de aanpassingen, dus met inbegrip van een toegankelijk interieur en voorzieningen die toekomstige verbeteringen en toepassingen toelaten. Dat heeft enkel zin als er nog ruimte is voor verbeteringen.

De NHRPH vraagt ook om de plaats voor fietsen en kinderwagens toegankelijk te maken voor tandems (belangrijk voor blinde en slechtziende fietsers met begeleider) en scootmobielen.

De NHRPH herinnert eraan dat ook met een autonoom toegankelijk spoorverkeer assistentie nodig zal blijven voor sommigen. De NMBS mag het assistentieaanbod dus niet verminderen of afschaffen. Overigens blijft de NHRPH vragende partij voor onmiddellijk beschikbare persoonlijke assistentie ter plaatse, in alle haltes en stations en zonder reservatietermijn.

De NHRPH verheugt zich erover dat de federale regering zich ambitieus toont op het vlak van de toegankelijkheid van het spoorverkeer en van treinen. De Minister van Mobiliteit zal deze ambities in overleg met de NMBS en de stakeholders moeten aansturen en opvolgen. De NHRPH zal de Minister, de regering en de NMBS zo nodig herinneren aan hun engagement. De NHRPH wijst de Minister er wel op dat volledige autonome toegankelijkheid met deze rijtuigen nog niet is bereikt.

De NHRPH vertegenwoordigt alle handicaps en vraagt de NMBS om geen enkele handicap uit het oog te verliezen: sensoriële, fysieke, verstandelijke, enz. De personen met een handicap vormen immers een grote en diverse groep. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat het aantal personen met een handicap op niet minder dan 15% van de bevolking. Velen van hen zijn wegens hun handicap nog meer dan andere personen aangewezen op het openbaar vervoer. Universele toegankelijkheid is dus een must.

De NHRPH wenst vanwege de NMBS opvolging en feedback m.b.t. de aanbevelingen en verwachtingen geformuleerd in de adviezen van de NHRPH.

Voor het uitwerken van technische analyses en oplossingen vraagt de NHRPH de NMBS om de technische structuren inzake toegankelijkheid (CAWaB, Inter) te raadplegen.

4. BEZORGD

• Voor opvolging aan mevrouw Sophie Dutordoir, ceo NMBS
• Voor opvolging aan de heer Georges Gilkinet, Minister van Mobiliteit
• Voor opvolging aan mevrouw Karine Lalieux, Minister belast met Personen met een beperking
• Ter info aan de heer Alexander De Croo, Premier
• Ter info aan Unia
• Ter info aan CAWaB
• Ter info aan het UNCRPD-coördinatiemechanisme
• Ter info aan de Federale Ombudsman