Advies 2025/15

Het secretariaat van de Nationale Hoge Raad voor Personen met een Handicap (NHRPH) kampt momenteel met een aanzienlijk personeelstekort.

Het directiecomité van de Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid heeft op 9 mei jongstleden beslist dat er geen vervanging komt voor medewerkers die niet langer voor het secretariaat werken.

Dit maakt het voor de NHRPH erg moeilijk om zijn opdracht als adviesorgaan naar behoren uit te voeren. Concreet betekent dit dat de NHRPH de voorziene termijnen voor het afleveren van zijn adviezen noodgedwongen moet verlengen.

Advies nr. 2025/15 van de Nationale Hoge Raad voor Personen met een Handicap (NHRPH) over het stemmen per brief voor kiezers met een ziekte of beperking en de kiezers van 75 jaar of ouder, uitgebracht tijdens de plenaire zitting van 19/05/2025.

Advies op vraag van de Commissie voor Grondwet en Institutionele Vernieuwing van de Kamer van volksvertegenwoordigers (brief van 29/04/2025).

• Voor opvolging aan de heer Philippe Goffin, voorzitter van de commissie voor Grondwet en Institutionele vernieuwing
• Voor opvolging aan de heer Bernard Quintin, Minister van Veiligheid en Binnenlandse Zaken
• Ter informatie aan de heer Rob Beenders, minister van Consumentenbescherming, Sociale Fraudebestrijding, Personen met een handicap en Gelijke Kansen
• Ter informatie aan de heer Frank Vandenbroucke, Vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Armoedebestrijding
• Ter informatie aan de heer Bart De Wever, eerste minister
• Ter informatie aan Unia
• Ter informatie aan het UNCRPD-coördinatiemechanisme
• Ter informatie aan de federale ombudsman

De commissie voor Grondwet en Institutionele Vernieuwing van de Kamer van volksvertegenwoordigers heeft de bespreking aangevat van de samengevoegde voorstellen:

• Wetsvoorstel tot wijziging van de wet van 6 juli 1990 tot regeling van de wijze waarop het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap wordt verkozen, teneinde het stemmen per brief voor deze verkiezingen mogelijk te maken voor de kiezers met een ziekte of beperking en de kiezers van 75 jaar of ouder (DOC 56 0806);
• Wetsvoorstel tot wijziging van het Kieswetboek, teneinde het stemmen per brief voor de verkiezingen van de Kamer van volksvertegenwoordigers mogelijk te maken voor kiezers met een ziekte of beperking en voor kiezers van 75 jaar of ouder (DOC 56 0807);
• Wetsvoorstel tot wijziging van de wet van 23 maart 1989 betreffende de verkiezing van het Europees Parlement, teneinde het stemmen per brief voor deze verkiezingen mogelijk te maken voor de kiezers met een ziekte of beperking en voor de kiezers van 75 jaar of ouder (DOC 56 0808);
• Voorstel van bijzondere wet tot wijziging van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen en de bijzondere wet van 12 januari 1989 met betrekking tot de Brusselse instellingen, teneinde het stemmen per brief mogelijk te maken voor kiezers met een ziekte of beperking en voor kiezers van 75 jaar of ouder voor de verkiezingen van het Vlaams Parlement, het Waals Parlement en het Brussels Hoofdstedelijk Parlement (DOC 56 0809).

Doelgroep

“Kunnen hun stemrecht per briefwisseling uitoefenen:
1° de kiezer die op de dag van de stemming 75 jaar of ouder is;
2° de kiezer die wegens ziekte of gebrekkigheid niet in staat is om zich op de dag van de stemming naar het stembureau te begeven of er naartoe gevoerd te worden. Deze onbekwaamheid moet blijken uit een medisch attest. (…)

De kiezers van 75 jaar of ouder en de kiezers die wegens ziekte of gebrekkigheid niet in staat zijn om zich op de dag van de stemming naar het stembureau te begeven of er naartoe gevoerd te worden ontvangen bij hun oproepingsbrief een kiesomslag waarin de volgende documenten zijn opgenomen:

• een retouromslag A;
• een neutrale omslag B met daarin een stembiljet;
• een formulier waarop de kiezer vermeldt dat hij zijn stem per briefwisseling zal uitbrengen en verklaart dat hij het stembiljet persoonlijk zal invullen;
• de onderrichtingen voor de kiezer.

Op de retouromslag A wordt het adres van de voorzitter van het hoofdbureau van de kieskring waartoe de kiezer met een beperking en de kiezer van 75 jaar of ouder behoort, vermeld. De neutrale omslag B dient om daarin het stembiljet, dat op de keerzijde gemerkt is met een stempel die de datum van de verkiezing draagt en de vermelding “stemming van de kiezer per brief”, te plaatsen. Er is ook een formulier nodig dat dient om de persoon die het stembiljet opstuurt naar het betrokken kiesbureau, te identificeren. Ten slotte bevat de kiesomslag de kiesonderrichtingen die aangeven welke stappen de kiezer moet volgen om zijn stem geldig uit te brengen (…)

De kiezers die in aanmerking komen, moeten hun aanvraag indienen bij de gemeente waar ze op de kiezerslijst zijn ingeschreven om per brief te kunnen stemmen.

(…)

Deze kiezer brengt zijn stem uit op het stembiljet en plaatst dit behoorlijk dichtgevouwen in de neutrale omslag B, die hij zorgvuldig sluit. Deze neutrale omslag B plaatst de kiezer in de retouromslag A, samen met het bovenvermelde ingevulde en ondertekende formulier. De retouromslag A dient de kiezer uiterlijk de achtste dag voor de dag van de verkiezing aan de voorzitter van het hoofdkieskringbureau te bezorgen.”

De NHRPH heeft op 17/01/2022 al een advies uitgebracht over een eerdere versie van de samengevoegde wetsvoorstellen, nl. advies 2022/05. De aanbevelingen in dat advies zijn nog steeds relevant.

A. Met betrekking tot de adviesvraag en het principe van stemmen per brief:

• De NHRPH is een pleitbezorger van toegankelijk stemmen. Stemmen per brief is een alternatief voor mensen die moeilijk autonoom kunnen gaan stemmen. De NHRPH waardeert de intentie om meer mensen toegang te geven tot de verkiezingen. Wel wijst de NHRPH op enkele risico’s, zoals het verloren gaan of te laat bezorgd raken van stembrieven per post, mogelijk zonder schuld van de stemgerechtigde.
  ⇒ De veiligheid, betrouwbaarheid en toegankelijkheid van het stemmen per brief moeten worden gegarandeerd.
• De NHRPH verwijst naar zijn advies over een eerdere versie van de samengevoegde wetsvoorstellen, nl. advies 2022/05 over het wetsontwerp tot wijziging van de kieswet teneinde het stemmen per brief mogelijk te maken voor kiezers met een beperking en voor kiezers van 75 jaar of ouder voor de verkiezingen van de Kamer van volksvertegenwoordigers, uitgebracht in plenaire zitting op 17/01/2022.
  ⇒ De NHRPH betreurt dat bij het bijwerken van de wetsvoorstellen van 2021 weinig tot geen rekening is gehouden met zijn advies.
  ⇒ De NHRPH verwijst ook naar zijn dossier over stemrecht en toegankelijke verkiezingen.

B. Wat betreft de doelgroep:

• Het voorstel spreekt over “de kiezer die wegens ziekte of gebrekkigheid niet in staat is om zich op de dag van de stemming naar het stembureau te begeven of er naartoe gevoerd te worden. Deze onbekwaamheid moet blijken uit een medisch attest.” De NHRPH stelt zich daar vragen bij. Volstaat een erkenning als persoon met een handicap en zo ja, onder welke voorwaarden en via welke instanties? Of moet de persoon bij elke verkiezing een medisch attest aanvragen, bijvoorbeeld bij de huisdokter?
  ⇒ De aanvraagprocedure voor het stemmen per brief moet eenvoudig zijn.
  ⇒ De NHRPH wijst er ook op dat de term ‘gebrekkigheid’ niet in overeenstemming is met de waardigheid van de persoon. De term ‘handicap’ is te verkiezen.
• In het voorstel staat: “Indien zij [de doelgroep n.v.d.r.] ervoor opteren om per brief te stemmen, is die keuze definitief en kunnen zij vanzelfsprekend geen gebruik meer maken van de andere stemwijzen.”
  ⇒ De NHRPH gaat ervan uit dat deze ‘definitieve’ keuze voor de brief enkel geldt voor de eerstvolgende verkiezingen.
  ⇒ Iedereen moet het recht hebben om bij volgende verkiezingen voor een andere stemwijze te kiezen, ook als die persoon eerder voor stemmen per brief koos.
• De NHRPH vreest dat de voorgestelde werkwijze met de verschillende omslagen niet toegankelijk is voor iedereen, bijvoorbeeld voor personen met een visuele handicap.
  ⇒ De procedure met de verschillende omslagen lijkt nodeloos complex.
  ⇒ De NHRPH vraagt speciale aandacht voor personen met een ernstige visuele handicap: deze mensen kunnen nog steeds niet zelfstandig stemmen, hoewel er technische oplossingen bestaan. Voor hen brengt per brief stemmen ook geen autonomie.
  ⇒ Toegankelijke onlineformulieren, vervolgens afgedrukt of online verzonden, kunnen een oplossing zijn voor blinde en slechtziende personen.

C. Wat betreft alternatieven:

• Iedere persoon met een handicap moet zelf kunnen kiezen hoe hij of zij stemt.
  ⇒ Opties zoals stemmen bij volmacht, per brief, via assistentie, in extra stembureaus in grote instellingen en verzorgingstehuizen, enz. moeten ook beschikbaar en toegankelijk zijn.
• Verder herhaalt de NHRPH zijn vraag om werk te maken van online stemmen, bijvoorbeeld via de eigen pc of smartphone, en dat ten laatste tegen de volgende verkiezingen. Online stemmen kan al in het buitenland, bijvoorbeeld in Estland. Ook in andere landen zijn onlineverkiezingen veilig en vlot verlopen. De technologie om online stemmen veilig, anoniem en zonder risico op inmenging of hacking te laten verlopen bestaat al.
  De NHRPH stelt dan ook met genoegen vast dat de heer Bernard Quintin, minister van Veiligheid en Binnenlandse zaken, erop alludeert in zijn beleidsverklaring inzake de verkiezingen: “Op initiatief van mijn diensten zijn er tussen 2020 en 2023 drie studies uitgevoerd om na te denken over de toekomst van het stemmen met behulp van computertechnologieën in België, zowel door middel van een evolutie van het elektronisch stemmen zoals we dat vandaag kennen als door middel van online stemtechnologieën. Deze studies bieden interessante en gedetailleerde mogelijkheden om één of meerdere richtingen te kiezen voor de organisatie van toekomstige verkiezingen in België.”
  ⇒ De NHRPH wenst dat personen met een handicap ook online kunnen stemmen, bijv. via itsme. Op wetgevend vlak moet daar dringend werk van worden gemaakt, zodat het mogelijk is tegen de volgende federale verkiezingen.
• Daarnaast stelde de NHRPH vast dat de verkiezingen van 9 juni 2024 nog steeds onvoldoende toegankelijk waren voor personen met een handicap: slechte bewegwijzering naar het verkiezingslokaal of naar het aangepaste stemhokje, stemhokjes met schermen die te hoog waren geplaatst voor personen in een rolstoel en personen die klein zijn van gestalte, … Naar aanleiding daarvan bracht de NHRPH advies 2024/14 uit met aanbevelingen voor toegankelijke verkiezingen voor allen.
• De mogelijkheid van stemmen per brief mag geen excuus worden om de toegankelijkheid van fysiek stemmen te verwaarlozen.
  ⇒ Ook fysiek stemmen moet integraal toegankelijk zijn voor allen.
  ⇒ Zie ook de andere eisen van de NHRPH inzake toegankelijke verkiezingen, zoals opgenomen in advies 2022-05 en advies 2024-14.