Ga naar de inhoud
 
 
 

Advies 2024/14

 

Advies nr. 2024/14 van de Nationale Hoge Raad voor Personen met een Handicap (NHRPH) over de toegankelijkheid van de verkiezingen van 09/06/2024, de verkiezingen van 13/10/2024 en de verkiezingen in 2029.

Advies op initiatief van de NHRPH, uitgebracht op 28/08/2024 na raadpleging van de leden via e-mail van 06/08/2024.

 

1. ADVIES BESTEMD

  • Voor opvolging aan de heer Paul Van Tigchelt, Vice-eersteminister en Minister van Justitie en Noordzee;
  • Voor opvolging aan mevrouw Annelies Verlinden, Minister van Binnenlandse Zaken, Institutionele Hervormingen en Democratische Vernieuwing
  • Voor opvolging aan de FOD Binnenlandse zaken;
  • Ter informatie aan mevrouw Karine Lalieux, Minister van Pensioenen en Maatschappelijke Integratie, belast met Personen met een Handicap, Armoedebestrijding en Beliris;
  • Ter informatie aan het Agentschap Binnenlands Bestuur (Vlaanderen);
  • Ter informatie aan Brussel - Plaatselijke Besturen
  • Ter informatie aan de SPW Intérieur (Openbare Dienst Wallonië – Binnenlandse zaken);
  • Ter informatie aan de heer Oliver Paasch, Minister-president en Minister van Lokale Besturen, Financiën, Ruimtelijke Ordening (Duitstalige Gemeenschap)
  • Ter informatie aan Unia;
  • Ter informatie aan het UNCRPD-coördinatiemechanisme;
  • Ter informatie aan de Hoge Raad voor de Justitie.
 

2. ONDERWERP

Van zijn leden vernam de NHRPH dat de verkiezingen van 9 juni 2024 nog steeds onvoldoende toegankelijk waren voor personen met een handicap: slechte bewegwijzering naar het verkiezingslokaal of naar het aangepaste stemhokje, stemhokjes met schermen die te hoog waren geplaatst voor personen in een rolstoel en personen die klein zijn van gestalte, …

 

3. ANALYSE

De NHRPH heeft in het verleden al menig overleg met de FOD Binnenlandse zaken gehad over het toegankelijk maken van de verkiezingen. Naar aanleiding van de voorbije verkiezingen van 9 juni 2024 en de nakende lokale en provinciale verkiezingen van 13 oktober 2024 maakt de NHRPH een stand van zaken op.

  1. Stemmen is een grondrecht. In 2009 ratificeerde België het VN-Verdrag voor de rechten van personen met een handicap. In artikel 29 van dat verdrag staat: “De Staten die Partij zijn garanderen personen met een handicap politieke rechten en de mogelijkheid deze op voet van gelijkheid met anderen uit te oefenen, en verplichten zich te waarborgen dat personen met een handicap daadwerkelijk en ten volle kunnen participeren in het politieke en openbare leven, hetzij rechtstreeks, hetzij via vrij gekozen vertegenwoordigers, met inbegrip van het recht, en de gelegenheid, voor personen met een handicap hun stem uit te brengen en gekozen te worden.”
  1. Personen met een handicap moeten op zelfstandige basis én op gelijkwaardige basis met personen zonder handicap kunnen stemmen. Artikel 22 ter van de Grondwet stelt immers: “iedere persoon met een handicap heeft recht op volledige inclusie in de samenleving, met inbegrip van het recht op redelijke aanpassingen.”
  1. Maatregel 119 van het Federaal Actieplan Handicap luidt: onderzoeken hoe de opschorting van de uitoefening van het stemrecht door beschermde personen tot een minimum kan worden beperkt.
  1. Er zijn ook enkele concrete maatregelen voor personen met een handicap genomen:

De NHRPH betreurt niet te zijn geraadpleegd over deze koninklijke besluiten. 

Ondanks het bestaan van wetgeving en allerlei initiatieven voor toegankelijke verkiezingen deed de NHRPH na afloop van de verkiezingen van 9 juni 2024 de volgende vaststellingen:

  • Er wordt nog te weinig rekening gehouden met de specifieke noden van personen met een handicap. Enkele voorbeelden:
    • Er is niet altijd een stemhokje met een lage tafel die geschikt is voor rolstoelgebruikers en personen die klein zijn van gestalte.
    • Hoewel er technische oplossingen bestaan zoals spraaksynthese en hoofdtelefoons, kunnen personen met een visuele handicap nog steeds niet autonoom stemmen in België.
  • Er kan nog steeds niet vanop afstand gestemd worden, bijvoorbeeld van thuis. Er bestaan nochtans technische oplossingen voor veilige identificatie zoals Itsme. Het excuus dat stemmen op afstand technisch niet veilig zou zijn is niet houdbaar. Er wordt immers nu ook al veilig elektronisch gestemd in stemlokalen. Via Itsme gebeuren al persoonlijke handelingen in een veilige omgeving. Ook betalingen verlopen veilig vanop afstand, bijv. via de pc of de smartphone. Het argument van beïnvloeding is evenmin overtuigend, want beïnvloeding is nooit uit te sluiten.
  • Ook stemmen per brief is nog niet veralgemeend. Nochtans bestaat die optie al voor Belgen in het buitenland.
  • Als er met de verkiezingen van juni 2024 al een toegankelijke route was naar het stemlokaal, dan was deze vaak niet duidelijk genoeg aangeduid.
  • De NHRPH sprak zich in zijn adviezen 2024/01 en 2024/09 al negatief uit over het feit dat vrederechters vaak personen met een handicap die onder bewind worden geplaatst hun stemrecht afnemen bij het bepalen welke handelingen zij niet meer kunnen verrichten. Nochtans zijn heel wat personen onder bewind in staat om te gaan stemmen, al dan niet met bijstand. Voorlopig is dit probleem nog niet opgelost. Overigens ziet de NHRPH niet in hoe het afnemen van het stemrecht de persoon of de maatschappij zou beschermen.
  • De site van de FOD Binnenlandse Zaken is nog niet volledig toegankelijk voor personen met een handicap. De website heeft dan ook nog geen AnySurferlabel. Zo ontbreken beschrijvingen bij de foto’s, tekstballonnen in gebarentaal, easy-to-read De meeste federale overheidssites zijn trouwens onvoldoende toegankelijk, met inbegrip van die van de FOD Sociale Zekerheid en de DG Personen met een handicap.
  • De media - die toch elke burger zouden moeten instrueren over de verkiezingen - richten zich vooral tot de modale burger. Er is te weinig aandacht voor gebarentaal, easy-to-read, braille enz. Ook is het aanbod van gebarentolken te laag voor de behoefte, vooral in Franstalig België.
  • In het algemeen hebben de verschillende politieke partijen zeer weinig tot geen moeite gedaan om voor iedereen toegankelijke partijprogramma’s op te stellen. Het Belgian Disability Forum stelt in zijn Alternatief verslag voor de gecombineerde 2de en 3de periodieke rapporten van België: “Verkiezingsinformatie is weinig toegankelijk. Op de websites van de politieke partijen zijn geen easy-to-read teksten te vinden, noch gebarentaalvideo’s. Er zijn geen pamfletten in braille beschikbaar.”
  • Personen met een handicap zijn nog steeds ondervertegenwoordigd in de politieke wereld.
 

4. ADVIES

De NHRPH heeft al verschillende adviezen uitgebracht over het belang van toegankelijke verkiezingen voor iedereen en vraagt om rekening te houden met deze adviezen. Zie adviezen 2024/01, 2024/09, 2022/05 en het dossier ‘Stemrecht en deelname aan de verkiezingen’.

Overeenkomstig met art. 4 (3) UNCRPD vraagt de NHRPH de FOD Binnenlandse zaken en de FOD Justitie om steeds geraadpleegd te worden inzake wijzigingen aan de kieswet die een impact hebben op personen met een handicap.

  1. Voor de verkiezingen van 13 oktober 2024 vraagt de NHRPH met aandrang het volgende:
    • Iedereen die wil stemmen, moet kunnen stemmen. Een persoon mag alleen politieke rechten worden ontzegd als straf.
    • Kosteloos aangepast vervoer van en naar het stembureau voor personen met een beperkte mobiliteit, en dit bij alle volgende verkiezingen.
    • Toegankelijke bewegwijzering naar het juiste stembureau.
    • De burger moet bij het ontvangen van oproepingsbrief informatie krijgen over de toegankelijkheid van het stembureau en de omgeving.
    • Toegankelijke stemlokalen en een omgeving zonder obstakels voor allen: rolstoelgebruikers, personen met een visuele, auditieve of verstandelijke handicap, … Hiertoe zijn redelijke aanpassingen nodig. Gelieve hiervoor zo nodig de technische structuren inzake toegankelijkheid (CAWaB, Inter) te raadplegen.
    • Assistentie aan/vanaf de ingang van het stemlokaal.
    • De mogelijkheid om te kunnen zitten in de wachtrij zonder zijn of haar beurt kwijt te raken.
    • Speciale aandacht voor toegankelijk stemmen voor personen met een visuele handicap, aangezien zij nog steeds niet autonoom kunnen stemmen.
    • Er moeten stembureaus zijn in structuren voor collectief wonen (rusthuizen of centra waar PMH kunnen verblijven). Mobiele steminitiatieven zijn ook een optie.
    • De volgende generatie van stemcomputers moet toegankelijk zijn voor iedereen.
    • De partijen moeten hun verkiezingsbrochures en info aan de burger ook in easy-to-read-formaat, gebarentaal en braille aanbieden. Een wetgevend initiatief op dit vlak zou welkom zijn.
    • Middelen moeten worden aangewend om iedere persoon met een handicap de mogelijkheid te bieden met kennis van zaken zijn of haar stemrecht uit te oefenen. Meer en meer wordt in de zorg of in de wetgeving gewerkt aan informed decision making. Ook bij de verkiezingen moet dit de norm worden.
    • De NHRPH wenst statistieken over het aantal personen met een handicap van wie het stemrecht is afgenomen. Deze statistieken hadden nu al beschikbaar moeten zijn om de impact van de opname van het stemrecht op de checklist van de vrederechter te kunnen opvolgen (zie advies 2024-09).
    • Er zijn ook statistieken nodig over het aantal personen dat in de onmogelijkheid verkeert te stemmen, met uitsplitsing naar reden van onmogelijkheid.
    • Personen met een handicap moeten worden gesensibiliseerd voor actieve deelname aan het politieke leven. Tegelijk moeten ook de politieke partijen worden gesensibiliseerd voor het thema handicap en de participatie van personen met een handicap aan het politieke leven, bijvoorbeeld door het verkiesbaar stellen van geëngageerde personen met een handicap.
    • Personen die via een medisch certificaat kunnen aantonen dat ze zelfs met ondersteuning moeilijk of niet in de taak van bijzitter kunnen opnemen, moeten kunnen worden vrijgesteld van deze taak.
  1. Voor de verkiezingen in 2029 vraagt de NHRPH het volgende:
    • De mogelijkheid om op afstand te stemmen – bijvoorbeeld van thuis – via elektronische weg (zoals pc of smartphone) of via de post. Dit zou voor veel personen met een beperkte mobiliteit in het bezit van een pc/smartphone – en voor anderen - een welkome oplossing zijn. De randapparatuur en software moeten dan wel toegankelijk zijn.
    • Stemrecht voor iedereen, ook voor personen onder bewind.
    • De aandachtspunten voor de verkiezingen van 13 oktober 2024 gelden uiteraard ook voor de verkiezingen van 2029.