Advies 2024/18

Advies nr. 2024/18 van de Nationale Hoge Raad voor Personen met een Handicap (NHRPH) over de afschaffing van de assignaties betaald door bpost, uitgebracht tijdens de plenaire vergadering van 16 december 2024, op verzoek van mevrouw Julie Clément, directrice-generaal van de Directie-generaal Personen met een handicap (DG HAN).

• Voor opvolging aan mevrouw Julie Clément, directrice-generaal van de DG Personen met een handicap
• Voor opvolging aan mevrouw Sophie Lejoly, directrice van de DG Personen met een handicap
• Voor opvolging aan de heer Pierre-Yves Dermagne, Vice-eersteminister en Minister van Economie en Werk, belast met Relance en Strategische Investeringen, en Wetenschapsbeleid
• Voor opvolging aan de heer Vincent Van Peteghem, Vice-eersteminister en Minister van Financiën, belast met de Coördinatie van de fraudebestrijding en de Nationale Loterij
• Voor opvolging aan mevrouw Petra De Sutter, Vice-eersteminister en Minister van Ambtenarenzaken, Overheidsbedrijven, Telecommunicatie en Post
• Voor opvolging aan mevrouw Karine Lalieux, Minister van Pensioenen en Maatschappelijke Integratie, belast met Personen met een handicap, Armoedebestrijding en Beliris
• Ter informatie aan Unia
• Ter informatie aan het UNCRPD-coördinatiemechanisme
• Ter informatie aan de federale ombudsman
• Ter informatie aan de Federale Adviesraad voor Ouderen (FAVO)

De NHRPH heeft er kennis van genomen dat vanaf december 2025 geen postassignaties meer kunnen worden uitgegeven door het verdwijnen van de 679-rekeningen bij bpost.

A. Rapport van de Federale Overheidsdienst Financiën

In een rapport van de Federale Overheidsdienst Financiën van 2 december 2024 aan het college van de voorzitters wordt het volgende vermeld:

14 juli 2017: “De ministerraad geeft het mandaat aan de Minister van Financiën een nieuwe overeenkomst aan bpost op te leggen voor een duur van vijf jaar. Hierbij wordt geopteerd voor een financiële enveloppe ongeacht het aantal financiële transacties, namelijk een enveloppe van 39 miljoen euro voor 2018 en 2019 en een enveloppe van 38 miljoen euro voor 2020, 2021 en 2022. Bijkomend dient bpost de federale overheid te begeleiden in het realiseren van verdere efficiënties en verdere cashpooling (= techniek die ondernemingen binnen eenzelfde financiële groep toepassen om kasverrichtingen te centraliseren; met cashpooling kunnen hun financiële boekingen worden gecentraliseerd en alle rekeningen van deze ondernemingen in evenwicht worden gebracht) (…)”.

Na jaren van projectvoorbereiding en het opmaken van een overheidsopdracht werd op 3 mei 2024 BNP Paribas Fortis definitief belast met de overname van de 679-rekeningen. (…)

De DAEB-(post)assignaties zaten klassiek niet in de scope daar wij niet bevoegd zijn om hier aan te raken. Echter, door het wegvallen van de 679-rekeningen bij bpost kunnen de postassignaties daar niet meer worden uitgegeven. Aldus dringt een aanpassing van het wettelijk kader zich op.

Echter lijkt ons dit een opportuniteit om de afschaffing van de postassignaties te bepleiten en hier het komende jaar werk van te maken.

Er wordt dus aan het college van de voorzitters gevraagd om dit voorstel goed te keuren zodat wij een jaar de tijd hebben om de postassignatie af te schaffen en een nieuw product (vermoedelijk de klassieke circulaire cheque) uit te werken. (…)

Conclusie: er wordt gevraagd dat het college van de voorzitters akkoord gaat met de volgende zaken

(...) 3. Akkoord verlenen aan de projectleiding om het voorstel verder uit te werken om de postassignatie af te schaffen en een nieuw product (vermoedelijk de klassieke circulaire cheque) uit te werken.

B. Vergadering bpost - NHRPH

Tijdens een vergadering op 23 september 2024 tussen leden van bpost en leden van de NHRPH, heeft bpost aangekondigd dat het zevende beheerscontract in december 2026 afloopt. bpost gaf aan geen zicht te hebben op het (toekomstige) proces voor de betaling van tegemoetkomingen voor personen met een handicap en pensioenen aan huis, en ook niet op de verwachtingen van de Staat.

C. Betalingen aan huis

Wat betreft de tegemoetkomingen voor personen met een handicap is de regelgeving duidelijk: artikel 24, § 4 van het koninklijk besluit van 22 mei 2003 betreffende de procedure voor de behandeling van de dossiers inzake tegemoetkomingen aan personen met een handicap bepaalt:

In afwijking van § 2, en op uitdrukkelijk en gemotiveerd verzoek van de gerechtigde, kan de uitbetaling ook gebeuren door postassignaties waarvan het bedrag ten huize betaalbaar is in handen van de gerechtigden.

Zie ook de websites van bpost en de Federale Pensioendienst.

D. Situatie met betrekking tot de dossiers van tegemoetkomingen voor personen met een handicap

Volgens de DG HAN werden in augustus 2024 nog 2.983 personen met een handicap per postassignatie betaald.

A. Met betrekking tot het verzoek om advies

Het rapport van de FOD Financiën werd op 10 december 2024 aan het secretariaat van de NHRPH bezorgd. Hierdoor had het secretariaat zeer weinig tijd om het advies voor te bereiden. Niettemin wil de NHRPH mevrouw Julie Clément bedanken dat zij de nota heeft voorgelegd. Het verzoek om advies had evenwel van de FOD Financiën moeten komen. De FOD Financiën had de NHRPH en de andere betrokken adviesraden (bijvoorbeeld de Federale Adviesraad voor Ouderen m.b.t. de pensioenregeling) moeten raadplegen. 

⇒ De NHRPH wenst voldoende tijd om de nota's, verslagen, ontwerpbesluiten, … te analyseren die voor advies worden voorgelegd. Een termijn van enkele dagen strookt niet met de definitie van ‘voldoende tijd’.
⇒ De NHRPH had moeten worden uitgenodigd op de voorbereidende vergaderingen voor de hervorming. Er zijn veel personen met een handicap die hun tegemoetkomingen per postassignatie ontvangen. Achter deze betalingswijze schuilt doorgaans een realiteit die verklaart waarom er geen rekening kan worden geopend. De voorbereidende vergaderingen hadden een gelegenheid kunnen zijn om dit aspect te bestuderen.

B. Met betrekking tot de afschaffing van de postassignaties

Met het postassignatiesysteem kunnen personen in bepaalde gevallen thuis worden betaald door de postbode. Gebeurt de betaling evenwel niet meer thuis, dan moet betrokkene de tegemoetkoming bij de bank gaan innen. Aangezien er steeds minder bankkantoren zijn, moet de persoon zich steeds verder verplaatsen. Sommige personen met een handicap hebben geen voertuig, en moeten dus iemand anders vragen hen te brengen.

Heel wat personen met een handicap ervaren financiële uitsluiting, vaak onafhankelijk van hun wil, om diverse redenen die verband houden met hun leefomgeving en/of opleidingsniveau.

Dit aantal stijgt nog als we rekening houden met de toegang tot betaalkaarten of bankdiensten die nodig zijn om een ‘normaal’ leven te leiden:

• Door de digitalisering van banken is het voor laaggeletterden steeds moeilijker hun rekeningen zelfstandig te beheren.
• Zonder loketten, papieren rekeninguittreksels en toegankelijke automaten voor bankverrichtingen zijn duizenden mensen thans financieel uitgesloten. Tussen 2018 en 2019 voerde de vzw Lire et écrire bij 109 personen die een alfabetiseringscursus volgden, een enquête uit over hun toegang tot digitale technologieën en hun gebruik ervan. Uit de resultaten bleek dat 66 % van hen geen elektronische overschrijvingen kan uitvoeren en 21 % geen geld kan opnemen bij een geldautomaat.
• De ontwikkeling van het Batopin-netwerk voldoet evenmin aan de vereisten van nabijheid en toegankelijkheid voor geldopnames en rekeningbeheer.

Deze mensen dwingen hun levensgewoonten te veranderen, is hen blootstellen aan een zekere financiële uitsluiting. In al deze situaties is het begrip ‘basisbankdienstverlening’ uiteraard niet geloofwaardig, aangezien naast de relatief lage toegangskosten ook het probleem van de digitale kloof blijft bestaan.

⇒ De NHRPH kant zich volledig tegen de afschaffing van postassignaties: iedereen heeft het recht om zelf te kiezen hoe hij zijn financiële zaken kan regelen op een manier die aansluit bij zijn mogelijkheden en capaciteiten EN die hem niet afhankelijk maakt van een derde.

C. Met betrekking tot de vervanging van postassignaties door een andere formule, zoals de circulaire cheque

Gebeurt de betaling per circulaire cheque, dan moet de persoon deze bij de bank innen. Maar,

• er zijn steeds minder bankkantoren en op sommige plaatsen is er enkel nog een postkantoor beschikbaar. Hierdoor moeten personen zich steeds verder verplaatsen. Sommige personen met een handicap bezitten geen voertuig, en moeten dus iemand anders vragen hen te brengen.
• Sommige banken rekenen kosten aan voor het innen van circulaire cheques (tussen 5 en 6 euro per cheque - wat neerkomt op 60 euro per jaar), terwijl postassignaties gratis zijn voor personen met een handicap. En naar welke bank moeten personen zonder bankrekening gaan?
• Ter herinnering: op 1 januari 2024 heeft het Brussels Gewest ook de circulaire cheque afgeschaft. Algemener kan deze oplossing dus op korte termijn in het gedrang te komen. Na de afschaffing van de postassignatie en de circulaire cheque zal dus nog enkel de bankrekening overblijven. Het is een schande dat mensen in een systeem worden gedwongen dat niet toegankelijk voor hen is! Deze manier van werken versterkt het fenomeen van de non take-up!

⇒ De NHRPH kant zich volledig tegen elke vorm van betaling ter vervanging van de postassignatie zonder er de voordelen van te hebben: betaling aan huis op verzoek van de persoon moet altijd mogelijk blijven.
⇒ Postassignaties of het equivalent ervan moeten gratis blijven.