Advies 2024/19

Advies nr. 2024/19 van de Nationale Hoge Raad voor Personen met een Handicap (NHRPH) over de herziening van de toekenningsvoorwaarden van de kaart ‘kosteloze begeleider’ door de NMBS.

Besproken tijdens de plenaire zitting van 16/12/2024 en per mail goedgekeurd op 18/12/2024.

Advies op vraag van de NMBS op 08/10/2024.

• Voor opvolging aan mevrouw Sophie Dutordoir, CEO van de NMBS
• Voor opvolging aan de heer Georges Gilkinet, Vice-eersteminister en Minister van Mobiliteit
• Voor opvolging aan mevrouw Karine Lalieux, Minister van Pensioenen en Maatschappelijke Integratie, belast met Personen met een handicap, Armoedebestrijding en Beliris
• Pour suite utile à la DG Personnes handicapées (DGHAN)
• Voor opvolging aan Ombudsrail
• Ter informatie aan Unia
• Ter informatie aan het UNCRPD-coördinatiemechanisme
• Ter informatie aan De Lijn
• Ter informatie aan Tec
• Ter informatie aan MIVB

De NMBS reikt de kaart ‘kosteloze begeleider’ uit op grond van erkenningsvoorwaarden m.b.t. handicap van o.a. de DG Personen met een handicap (DGHAN). Met de kaart reist de begeleider van de kaarthouder gratis mee met de trein.

De persoon die in aanmerking komt moet de kaart zelf aanvragen bij de NMBS. De toetsing van de voorwaarden gebeurt via de Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid.

De kaart ‘kosteloze begeleider’ staat op naam van de persoon met een handicap. Zo is de persoon met een handicap niet afhankelijk van één vaste begeleider. De begeleider kan enkel gratis meereizen als hij of zij de persoon vergezelt.

De kaart wordt behalve door de NMBS ook erkend door De Lijn, MIVB en Tec.

A. Context

De voorwaarden voor het afleveren van de kaart ‘kosteloze begeleider’ werden in september 1997 vastgelegd door de NMBS, samen met het ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu.

Sinds 1997 is de relevante wetgeving meermaals gewijzigd en – in het kader van de recentste staatshervorming op het vlak van de gezondheidszorg - deels geregionaliseerd.

B. Klachten

Via zijn leden ontving de NHRPH recent meerdere klachten van personen van wie de kaart ‘kosteloze begeleider’ niet werd vernieuwd, hoewel hun toestand niet was verbeterd. Het ging vooral om personen jonger dan 21 jaar. Het lijkt erop dat de NMBS haar regels in het verleden soepeler toepaste, vooral bij jongeren. Met een vereiste van 6 punten in pijler 1 in het kader van de erkenning voor de verhoogde kinderbijslag voorkinderen met een handicap of andere aandoening vallen veel jongeren uit de boot die gebaat zouden zijn bij kosteloze begeleiding in het openbaar vervoer.

Het verlies van de kaart ‘kosteloze begeleider’ heeft een grote impact: de betrokken personen verliezen die kaart immers niet alleen voor hun treinreizen via de NMBS, maar ook voor het vervoer via De Lijn, Tec en MIVB!

Ook Ombudsrail ontving klachten van jongeren met een handicap die hun recht op een kaart ‘kosteloze begeleider’ verloren. Ombudsrail vroeg om uitleg bij de NMBS. Ombudsrail vroeg ook het advies van de NHRPH in een e-mail van 26/09/2024.

De NMBS liet de NHRPH weten aan een herziening van de voorwaarden te werken, aangezien het wettelijk kader van de handicap sinds de lancering van de kaart aanzienlijk was veranderd.

C. NMBS-voorstel voor nieuwe voorwaarden

In een brief van 08/10/2024 vroeg de NMBS de NHRPH om zijn advies m.b.t. de plannen van de NMBS om de voorwaarden voor de toekenning van de kaart ‘kosteloze begeleider’ te herzien. De NMBS suggereerde volgende voorwaarden:

Als voorwaarden om een kaart ‘kosteloze begeleider’ te verkrijgen, moet de persoon met een beperking voldoen aan één van onderstaande voorwaarden:

• Minimaal 12 punten op de schaal van zelfredzaamheid;
• Een blijvende invaliditeit of arbeidsongeschiktheid van minstens 80 %;
• Een blijvende invaliditeit die rechtstreeks toe te schrijven is aan de onderste ledematen en die leidt tot een invaliditeitsgraad van minstens 50 %;
• Totale verlamming of amputatie van de bovenste ledematen;
• Een integratietegemoetkoming van categorie III of hoger;
• Blindheid van minstens 90% of volledige blindheid;
• Minimaal 12 punten op de psychosociale schaal met een minimum van 4 punten op pijler 1.

A. Met betrekking tot de voorgestelde nieuwe voorwaarden:

• De NHRPH waardeert dat de NMBS de voorwaarden voor de kaart ‘kosteloze begeleider’ moderniseert en daarbij tracht rekening te houden met de reële noden van de personen met een handicap.

• De voorwaarde “Minimaal 12 punten op de psychosociale schaal met een minimum van 4 punten op pijler 1” moet worden opgesplitst in 2 voorwaarden die op zichzelf kunnen volstaan om recht te geven op de kaart, ook als de andere voorwaarde niet is vervuld:

Als voorwaarde om een kaart ‘kosteloze begeleider’ te verkrijgen, moet de persoon met een handicap voldoen aan minimaal één van onderstaande voorwaarden:” 

• Minimaal 12 punten op de schaal van zelfredzaamheid;
• Een blijvende invaliditeit of arbeidsongeschiktheid van minstens 80 %;
• Een blijvende invaliditeit die rechtstreeks toe te schrijven is aan de onderste ledematen en die leidt tot een invaliditeitsgraad van minstens 50 %;
• Totale verlamming of amputatie van de bovenste ledematen;
• Een integratietegemoetkoming van categorie III of hoger;
• Blindheid van minstens 90% of volledige blindheid;
• Minimaal 12 punten op de psychosociale schaal;
• Minimaal 4 punten op pijler 1 van de psychosociale schaal. 

De NHRPH vernam al van de NMBS dat die akkoord gaat met deze wijziging.

• AANDACHTSPUNT:
  In het huidige voorstel is er nog een aantal keren sprake van handicappercentages (80 %, 50 %, 90%) in plaats van punten.

⇒ De FOD Sociale zekerheid hanteert bij zijn evaluaties geen percentages meer, maar punten. Pas zo nodig de toekenningsvoorwaarden voor de kaart ‘kosteloze begeleider’ in die zin aan.
⇒ Gelieve wel na te gaan of de regelgevingen die met percentages werken nog van kracht zijn en of er nog mensen zijn die in die stelsels zitten.

• In de toekomst kan de wetgeving rond de tegemoetkomingen uiteraard nog veranderen.

⇒ Er moet over worden gewaakt dat de voorwaarden voor de kaart ‘kosteloze begeleider’ actueel worden gehouden. Hiervoor moet er contact worden gehouden met de bevoegde instanties en de handicapsector.

B. Met betrekking tot de communicatie

• De NMBS reikt de kaart ‘kosteloze begeleider’ uit, maar behalve de NMBS erkennen ook De Lijn, Tec en de MIVB de kaart.

⇒ Zorg dat de potentiële aanvrager weet waar hij de kaart moet aanvragen.
⇒ Vergemakkelijk de aflevering van de kaart. Dat moet kunnen zonder fysiek bezoek aan een NMBS-loket, bijvoorbeeld per post.
⇒ Deel de nieuwe voorwaarden mee in een begrijpelijke taal.
⇒ Betrek bij aanpassingen van de toekenningsvoorwaarden voor de kaart ‘kosteloze begeleider’ niet alleen de relevante erkenningsinstanties en de NHRPH, maar ook De Lijn, Tec en MIVB.

C. Met betrekking tot het gebruik van de kaart

• De begeleider kan enkel gratis reizen terwijl hij of zij de houder van de kaart ‘kosteloze begeleider’ begeleidt. Het gebeurt echter vaak dat de begeleider de persoon enkel tijdens de heen- of terugreis begeleidt: om de persoon weg te brengen of om die op te halen, bijv. van of naar school of werk. De reis alleen in de andere richting moet de begeleider wel betalen, hoewel ook die reis in het kader van de begeleiding van de persoon met een handicap gebeurt. Voor mensen die geregeld iemand begeleiden, bijv. mantelzorgers, lopen de kosten zo al snel op.

⇒ De NHRPH vraagt dat de NMBS een formule uitwerkt om de begeleider ook kosteloos te laten reizen tijdens het deel van het traject waarbij de persoon met een handicap niet aanwezig is.