Advies 2024/07

Advies nr. 2024/07 van de Nationale Hoge Raad voor Personen met een Handicap (NHRPH) over de aanpassing van de Code van de openbare weg, uitgebracht tijdens de plenaire zitting van 16/09/2024.

Advies op initiatief van de NHRPH.

.

• Voor opvolging aan de heer Georges Gilkinet, Vice-eersteminister en Minister van Mobiliteit
• Voor opvolging aan mevrouw Karine Lalieux, Minister van Pensioenen en Maatschappelijke Integratie, belast met Personen met een handicap, Armoedebestrijding en Beliris
• Voor opvolging aan de FOD Mobiliteit en Vervoer
• Ter informatie aan Unia
• Ter informatie aan het UNCRPD-coördinatiemechanisme
• Ter informatie aan de federale ombudsman

“De nieuwe Code van de openbare weg werd op 20 september 2024 gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad, maar pas op 1 september 2026 treedt de nieuwe code in werking. 

Op die datum vervangt de Code van de openbare weg het Koninklijk besluit van 1 december 1975 betreffende het algemeen reglement op de politie over het wegverkeer en het gebruik van de openbare weg, doorgaans “Wegcode” genoemd. 

Gezien de verdeling van de bevoegdheden op dit gebied, wordt de Code van de openbare weg aangevuld met drie regionale codes die de geregionaliseerde bepalingen bevatten. Het Vlaams verkeersreglement en de Brusselse Code van de openbare weg zijn al gepubliceerd ; de Waalse code zal binnenkort worden gepubliceerd. Ze worden allemaal van kracht op 1 september 2026.

De termijn van ongeveer twee jaar voor de inwerkingtreding van de nieuwe Code van de openbare weg is bedoeld om voldoende tijd te voorzien voor de nodige aanpassingen, voornamelijk op het gebied van regelgeving, IT en onderwijs, die voortvloeien uit de herziening van het koninklijk besluit van 1975.

De Code van de openbare weg gaat vergezeld van een zeer gedetailleerd verslag aan de koning. Er werd ook een pagina volledig gewijd aan de nieuwe regelgeving ontwikkeld : https://www.wegcode.be/nl/code-van-de-openbare-weg.”

(Informatie Federale Overheidsdienst Mobiliteit en Vervoer)

Op de website van de FOD Mobiliteit en Vervoer staat over de aanpassing van de wegcode te lezen:

“Het belangrijkste doel van de nieuwe Code van de openbare weg is ervoor zorgen dat elke weggebruiker, ongeacht zijn leeftijd of opleidingsniveau, begrijpt wat er van hem verwacht wordt en onduidelijkheden vermijden. Een voortdurende zorg: informatie plaatsen waar men die verwacht te vinden.
Daarom werden meerdere bepalingen geordend volgens gebruikerscategorieën, voornamelijk met betrekking tot hun plaats op de openbare weg. Afhankelijk van hun vervoerswijze kunnen weggebruikers dus gemakkelijker de regels terugvinden die van toepassing zijn op de delen van de openbare weg die zij gebruiken.” 

Ook wordt er een modernisering van de verkeersborden doorgevoerd:

“De meeste borden zijn aangepast om aan een aantal doelstellingen te voldoen:  

• in overeenstemming zijn met het Verdrag van Wenen en internationaal geharmoniseerd zijn;  
• zo zichtbaar mogelijk zijn (met een witte of zwarte rand);  
• genderneutraal zijn; 
• moderner zijn.”  

Contrast is belangrijk. In het bijzonder de borden met enkel rood en blauw (zoals de borden inzake parkeren) hadden te weinig contrast.

De NHRPH vroeg o.a. al in zijn advies 2021/39 meer aandacht voor personen met een handicap in het verkeer, want zij lopen meer risico op ernstige ongevallen dan anderen door de gebrekkige toegankelijkheid van de publieke ruimte.

VIAS, het kennisinstituut ter verbetering van de verkeersveiligheid, mobiliteit, veiligheid en gezondheid, lanceerde begin 2023 een enquête met de vraag welke verkeersovertredingen het risico op een dodelijk ongeval ernstig verhoogden en in welke mate. Eerder is er een bevraging geweest over de gevaarlijkste verkeersovertredingen. De NHRPH heeft toen het advies 2023/13 over de risico’s in het verkeer voor personen met een handicap, (plenaire zitting van 19/06/2023) uitgebracht. Daarin had de NHRPH aandacht voor de risico’s die personen met een handicap lopen, zoals

• Overtredingen van andere weggebruikers, zoals dronkenschap achter het stuur, negeren van de voorrangsregels en het gebruik van de parkeerplaatsen die voorbehouden zijn voor personen met een handicap
• Gevaarlijke situaties zoals shared spaces, geruisloze elektrische wagens en het ontbreken van zebrapaden in zone 30
• Obstakels, vooral op de stoep, zoals rondslingerende of geparkeerde fietsen en deelsteps en kabels van laadpalen

Met sommige vragen en eisen van de NHRPH lijkt bij het aanpassen van de Code van de openbare weg enigermate rekening gehouden. De NHRPH stelt echter vast dat er ook nieuwe bepalingen zijn die net meer risico’s voor personen met een handicap inhouden. Daarom besloot de NHRPH om dit advies op te stellen.

De nieuwe Code van de openbare weg bevat ook een aantal wijzigingen voor de fietsers. In bepaalde gevallen mogen fietsers nu op de stoep rijden.

A. Fietsers

• Een nieuw bord kan worden geplaatst om een niet verplicht fietspad aan te duiden, zodat fietsers de rijbaan mogen gebruiken als ze daar de voorkeur aan geven;
• Fietsen op de stoep is toegestaan tot en met de leeftijd van 11 jaar (voorheen was dat enkel voor kinderen van minder dan 10 jaar);
• Er wordt een nieuwe mogelijkheid geboden aan fietsers (en tweewielige bromfietsen) om tussen twee rijstroken door, langs stilstaande of langzaam rijdende auto’s te rijden, ook aan de rechterkant;
• Wanneer het B22-verkeersbord aanwezig is, mogen fietsers en speedpedelecs nu door rood of oranje licht rijden om linksaf te slaan (naast de mogelijkheid om rechtsaf te slaan of rechtdoor te gaan, op voorwaarde dat ze voorrang verlenen aan andere weggebruikers);
• Wanneer er geen ruimte is om een fietspad aan te leggen, maar fietsen op de rijbaan gevaarlijk kan zijn, kan de wegbeheerder fietsen op de stoep toestaan. In dit geval behouden voetgangers de absolute voorrang op de stoep;
• Wanneer tweewielers (fietsen, bromfietsen, motorfietsen) op de stoep mogen parkeren, moet er minstens 1,5 m vrije ruimte zijn om voetgangers niet te hinderen.

B. Speedpedelecs 

Speedpedelecs hebben nu toegang tot voetgangerszones, waarbij ze stapvoets rijden en voetgangers en andere weggebruikers respecteren. 

C. Stilstaanverbod

• Het stilstaanverbod wordt o.a. toegevoegd aan het parkeerverbod op parkeerplaatsen voorbehouden voor personen met een handicap;  
• Het stilstaanverbod komt bovenop het parkeerverbod (voor fietsen, steps) op blindegeleidetegels. 

D. Voor personen met een beperkte mobiliteit

De minimumleeftijd voor het gebruik van gemotoriseerde voortbewegingstoestellen (inclusief elektrische steps) wordt afgeschaft. Gebruikers mogen ermee stapvoets rijden op de stoep en er parkeren.

A. Wat betreft de vereenvoudiging

De NHRPH staat positief tegenover de pogingen tot vereenvoudiging van de wegcode. Het groeperen van de bepalingen per vervoerswijze is een stap voorwaarts die mensen toelaat om de relevante verkeersregels gegroepeerd terug te vinden.

⇒ De NHRPH vraagt om de wijzigingen aan de code van de openbare weg tijdig mee te delen aan het ruime publiek via de verschillende kanalen. Om toegankelijk te communiceren is er nood aan auditieve en visuele boodschappen, braille, gebarentaal, eenvoudig taalgebruik, toegankelijke websites enz.

B. Wat betreft het delen van de stoep

Eerder liet de NHRPH al weten negatief te staan tegenover gedeelde zones (zie o.a. advies 2022/15 over de zogenaamde shared spaces), want het onveiligheidsgevoel neemt toe wanneer verschillende types weggebruikers zones delen. Dat geldt in het bijzonder voor de zwakste weggebruikers zoals personen met een handicap. De kans bestaat dat die de risicoplaatsen zullen mijden en zich uiteindelijk niet meer in het verkeer durven te begeven.

Als de overheid fietsers beter wil beschermen, dan moet ze zorgen voor veilige fietspaden.

⇒ Als algemeen principe hanteert de NHRPH dat ieder vervoermiddel zijn vaste plaats moet hebben: de rijbaan, het fietspad of de stoep. De stoep is voor de voetgangers.
⇒ De NHRPH vraagt dat enkel voertuigen die stapvoets rijden – in het bijzonder mobiliteitshulpmiddelen zoals (elektrische) rolstoelen en scootmobielen - op de stoep mogen rijden.
⇒ De NHRPH vraagt met aandrang meer veilige fietspaden en trottoirs. Die moeten gescheiden zijn. Gedeelde stroken voor fietsers en voetgangers houden risico’s in, in het bijzonder voor personen met een handicap.
⇒ Op termijn wenst de NHRPH een meer doordachte en conflictvrije indeling van kruispunten met aangepaste voorzieningen, in het bijzonder voor zwakke weggebruikers zoals personen met een handicap.
⇒ De NHRPH verzet zich tegen het parkeren van voertuigen zoals fietsen en speedpedelecs op de stoep.

C. Wat betreft de modernisering van de verkeersborden

De NHRPH staat positief tegenover de harmonisering van de verkeersborden volgens internationale afspraken en de verbetering van het contrast van verkeersborden door de introductie van een witte contrastlijn.

D. Wat betreft het stilstaanverbod

De NHRPH is verheugd dat het stilstaanverbod wordt toegevoegd aan het parkeerverbod op parkeerplaatsen voor personen met een handicap en op delen van de openbare weg die door voetgangers worden gebruikt. Net als parkeren kan stilstaan immers hinder veroorzaken voor personen met een handicap. Als een wagen stilstaat op een parkeerplaats voor personen met een handicap, is deze plaats niet beschikbaar en bovendien lijkt die parkeerplaats dan in gebruik.

De NHRPH is ook blij met het parkeerverbod voor fietsen en steps op geleidelijnen. De essentie van geleidelijnen is dat ze obstakelvrij zijn en blijven, zodat personen met een visuele handicap die veilig kunnen volgen.

Nog een kleine opmerking over de gehanteerde terminologie:
In de Nederlandstalige versie van de wettekst staat als benaming “blindengeleidetegels”. Het is niet opportuun om het woord “blinden” aan deze benaming te koppelen. Dit om volgende redenen:

• Geleidelijnen worden niet alleen door blinde maar ook door slechtziende personen gebruikt.
• In andere talen (bijv. in het Engels), die bijvoorbeeld worden gehanteerd bij internationale en Europese normen met betrekking tot dit onderwerp, wordt die koppeling niet gemaakt.
• Bij de andere podotactiele aanpassingen, bijvoorbeeld “waarschuwingsstroken”, wordt die koppeling evenmin gemaakt (er wordt bijv. ook niet gesproken over “blindenwaarschuwingstegels”).
• In de Franse versie is er sprake van “dalles podoctactiles” (podotactiele tegels), wat te verkiezen valt.

In België worden overigens drie soorten podotactiele aanpassingen toegepast:

1. Ribbels (deze worden gebruikt voor de geleidelijnen)
2. Noppen (deze worden gebruikt voor de waarschuwingsstroken)
3. Verende tegels (deze worden gebruikt voor de informatie-/oriëntatievlakken)

Deze drie soorten hebben als gezamenlijke benaming: “podotactiele aanpassingen”.
Ter verduidelijking kan in de wettekst vermeld worden: “podotactiele aanpassingen (ribbels, noppen, verende tegels) voor blinde en slechtziende personen”.

⇒ De NHRPH vraagt wel om het stilstaanverbod breed toe te passen, dus ook op rubberen informatietegels en waarschuwingstegels (noppentegels).
⇒ Overtredingen moeten worden bestraft.
⇒ Het is belangrijk om in de wettekst een correcte terminologie te gebruiken: podotactiele lijnen, geleidelijnen, waarschuwingstegels, informatie-/oriëntatievlakken enz.

E. Wat betreft rateltikkers

De NHRPH maakt van de gelegenheid gebruik om te herinneren aan het belang van rateltikkers met trilfunctie bij verkeerslichten. Rateltikkers laten personen met een visuele handicap toe om veilig over te steken. Als de rateltikkers voorzien zijn van een trilfunctie, kunnen ook doofblinde personen er veilig gebruik van maken. Er zijn relatief weinig kruispunten met rateltikkers in ons land en het aantal rateltikkers lijkt zelfs af te nemen. Apps en andere technologische ontwikkelingen vereisen een performante, opgeladen smartphone, zijn niet altijd even efficiënt of toegankelijk voor iedereen en zijn soms betalend. Ze ontslaan de overheid dus niet van de opdracht om de verkeersinfrastructuur toegankelijk te maken.

⇒ De NHRPH vraagt om systematisch rateltikkers met trilfunctie te voorzien op kruispunten met verkeerslichten.

F. Wat betreft zebrapaden in de zone 30

De NHRPH herinnert ook aan het belang van zebrapaden, ook in de zone 30. Personen met een visuele handicap vertrouwen op de zebrapaden – bij voorkeur te vinden via geleidelijnen – om veilig over te steken. Immers, in principe maakt een zebrapad deel uit van een obstakelvrij parcours. Bovendien worden geleidehonden opgeleid om aan het zebrapad over te steken.

⇒ De NHRPH vraagt om zebrapaden te behouden, ook in de zone 30.

G. Wat betreft de rood-witte stok voor doofblinde personen

Internationaal neemt de erkenning toe voor de rood-witte stok. De rood-witte stok geeft aan dat de gebruiker een auditieve en een visuele handicap heeft

⇒ De NHRPH vraagt dat - behalve de witte stok voor blinde en zwaar slechtziende personen - ook de rood-witte stok ook in België wordt erkend en in de wetgeving wordt opgenomen.

H. Wat betreft de eerdere eisen van de NHRPH

De NHRPH verwijst naar zijn eerdere adviezen inzake verkeersveiligheid en de Code van de openbare weg:

• Advies 2023/04 over het rijbewijs met punten
• Advies 2023/13 over de risico’s in het verkeer voor personen met een handicap
• Advies 2021/39 over het verbeteren van de verkeersveiligheid voor personen met een handicap

I. Wat betreft het raadplegen van de NHRPH

Voorafgaand aan de aanpassing van de Code van de openbare weg werden de stakeholders – waaronder de NHRPH - geraadpleegd via verschillende kanalen.

Toch had de NHRPH een vraag om advies gewaardeerd inzake het finale ontwerp. Dan had de NHRPH kunnen wijzen op punten die problemen kunnen veroorzaken voor personen met een handicap. Handistreaming vereist immers dat bij elke beleidskeuze rekening wordt gehouden met de impact op personen met een handicap.

⇒ De NHRPH vraagt om systematisch te worden geraadpleegd bij beleidsbeslissingen op federaal vlak die een impact hebben op personen met een handicap.
⇒ De NHRPH vraagt de opstellers van de nieuwe Code van de openbare weg om gebruik te maken van de ongeveer twee jaar voor de inwerkingtreding ervan om de elementen die nadelig zijn voor personen met een handicap weg te werken.