Advies 2022/11

Advies nr. 2022/11 van de Nationale Hoge Raad voor Personen met een Handicap (NHRPH) over het CityH@ndi-project van de DG Personen met een handicap (DG HAN) van de FOD Sociale Zekerheid, uitgebracht tijdens de plenaire vergadering van 21/02/2022.

Advies uitgebracht op initiatief van de NHRPH.

1. ADVIES BEZORGD

• Voor opvolging aan mevrouw Karine Lalieux, Minister van Pensioenen en Maatschappelijke Integratie, belast met Personen met een Handicap, Armoedebestrijding en Beliris
• Voor opvolging aan de heer Yves De Smedt, Directeur-generaal van de DG HAN
• Ter informatie aan Unia
• Ter informatie aan het UNCRPD-coördinatiemechanisme
• Ter informatie aan de federale ombudsman

2. ONDERWERP

CityH@ndi is een project van de DG Personen met een handicap (DG HAN) van de FOD Sociale Zekerheid dat tot doel heeft alle gemeentebesturen en OCMW’s van België actief te ondersteunen bij de begeleiding van personen met een handicap. CityH@ndi maakt deel uit van het EXCEL HAN-programma van de DG HAN dat tot doel heeft een aantal van de door haar verleende diensten te verbeteren.

3. ANALYSE

De DG Personen met een handicap stelt een daling vast van het aantal aanvragen dat door personen met een handicap via de gemeentebesturen en de OCMW’s wordt ingediend. Heel wat aanvragen worden afgewezen wegens onvoldoende administratieve of medische informatie. Het niet-gebruik van de rechten (non-take-up) is vooral frappant op het moment van de creatie van de aanvraag. De bestaansonzekerheid van personen met een handicap neemt toe; de bundel Handicap en Armoede licht deze realiteit goed toe.

De elektronische enquête van DG HAN kon worden ingevuld van 27 september tot en met 12 november 2021 en omvatte een tiental vragen.  Aan de hand daarvan kon het onthaal van personen met een handicap in het derde kwartaal van 2021 bij de gemeentebesturen – met inbegrip van de OCMW’s – van België in kaart worden gebracht.

Doel van deze enquête:

• het verzamelen van gegevens over de organisatie van het onthaal van personen met een handicap in de gemeente;
• meten welke impact de pandemie op dit onthaal had;
• bijwerken van de lijst met contactpersonen van de DG Personen met een handicap in de gemeenten;
• vaststellen van de specifieke ondersteuningsbehoeften van elke gemeente (op basis van voorstellen van de DG Personen met een handicap).

De enquête had een deelnamepercentage van 82,96%. Hierbij zijn belangrijke verwachtingen in 4 domeinen aan het licht gekomen:

• Noodzaak van een betere en directe toegankelijkheid van de DG voor professionals
• Groter geworden rol van de DG HAN op het gebied van informatie (via haar website) en facilitering (met de andere instellingen)
• De leesbaarheid van de documenten (formulieren en beslissingen) moet beter.
• Noodzaak om netwerken in stand te houden en uit te breiden (DG HAN > gemeenten en OCMW’s)

Het CityH@ndi-team heeft zich ertoe verbonden in 2022 een reeks globale, regionale, lokale en specifieke actieplannen bij de gemeenten uit te voeren:

• een globaal actieplan (op Belgisch niveau)
• regionale actieplannen (voor Vlaanderen, Wallonië, Brussel en – eventueel – de Duitstalige Gemeenschap);
• lokale actieplannen (die overeenkomen met de gebieden die door de 11 kernteams van de DG Personen met een handicap worden bestreken);
• specifieke actieplannen (met name voor sommige gemeenten, afhankelijk van de resultaten van de enquête).

De NHRHP heeft de projectleiders uitgenodigd om het project voor te stellen tijdens zijn plenaire vergadering van 17 januari 2022.

4. ADVIES

De NHRPH hecht belang aan het initiatief van deze enquête en waardeert het dat de DG HAN eindelijk erkent dat de non-take-up van rechten (niet-gebruik van rechten) ook van toepassing is op haar diensten. De NHRPH stelt deze realiteit die op het terrein wordt waargenomen en door de bundel Handicap en Armoede objectief wordt aangetoond al jaren aan de kaak (advies 2018-09).

De NHRPH benadrukt de hoge verwachtingen van de bevolking op het vlak van begeleiding: menselijke begeleiding is des te belangrijker in de huidige context van toenemende en onomkeerbare digitalisering. Het is dan ook van essentieel belang dat elk overheidsniveau en elke particuliere gemachtigde (ziekenfondsen, zorg- en begeleidingscentra, …) over de nodige personele middelen voor deze begeleiding kan beschikken.

De NHRPH noteert dat het CityH@ndi-project vertrok van de vaststelling dat de ziekenfondsen niet meer in staat zijn te voldoen aan de stroom van aanvragen die worden ingediend tijdens hun sociale zitdagen. De NHRPH herinnert aan de wettelijke en essentiële rol van de gemeenten en OCMW’s als bevoorrechte partners dicht bij de burgers bij de toegang tot hun rechten. Het is duidelijk dat het risico van non-take-up groot is voor personen die zonder enige vorm van begeleiding naar andere instellingen zouden worden doorverwezen. De NHRPH meent te hebben begrepen dat sommige gemeenten / OCMW’s hun wettelijke verplichtingen om te zorgen voor het indienen van de aanvragen niet meer nakomen. Dit is uiteraard onaanvaardbaar. De lokale autoriteiten moeten ervoor zorgen dat de dienstverlening aan de bevolking in haar geheel goed functioneert.

Wat betreft de enquête en de resultaten ervan zou de NHRPH enkele aandachtspunten naar voren willen brengen:

• De NHRPH vindt de hoge respons en de diversiteit van de verwachtingen frappant. Dit getuigt van meerdere zaken: de relevantie van het thema, de wil tot verbetering en de betrokkenheid van de actoren.

• Het is wat jammer dat enkel de verantwoordelijken van de gemeentebesturen, ziekenfondsen en OCMW’s de enquête konden invullen. Het zou interessant zijn geweest als de werknemers die de aanvragen ontvangen ook aan de enquête hadden deelgenomen. De NHRPH is van mening dat ook de medewerkers op het terrein behoeften en meningen mee te delen hebben die niet noodzakelijk dezelfde zijn als die van hun hiërarchische oversten. In de conclusies van de enquête en de actieplannen zal met deze leemte rekening moeten worden gehouden. Dit doet uiteraard niets af aan het belang van de enquête.

• De NHRPH is ook verrast door het aantal aanvragen dat in 2021 door de gemeentebesturen en de OCMW’s werd behandeld, namelijk 24,4 %. Daarentegen wordt 32,2 % van de aanvragen behandeld door de ziekenfondsen, 37,8 % door de burgers zelf en 5,5 % door de FOD. Wordt over deze feitelijke situatie een administratieve en politieke denkoefening gehouden? Het is duidelijk dat deze statistiek in een ruimere context moet worden geanalyseerd. Ter vergelijking: weinig aanvragen komen via verenigingen voor personen met een handicap, maar men mag hieruit niet de conclusie trekken dat verenigingen hun leden niet zouden steunen in de loop het proces.

• De NHRPH is van mening dat ook moet worden voorzien in middelen en antwoorden op de verwachtingen van de andere partners, zoals verenigingen die personen met een handicap vertegenwoordigen, revalidatiecentra, ziekenhuizen, straathoekwerkers, enz. Deze sectoren komen ook regelmatig in contact met personen met een handicap en kunnen er derhalve toe bijdragen dat de non-take-up afneemt.

• De NHRPH herinnert ook aan het percentage niet-succesvolle aanvragen: in 2020 werden 15.104 van de 98.092 aanvragen voor inkomensvervangende en integratietegemoetkomingen (IVT/IT) (zie ook Jaarverslag DG HAN 2020) uiteindelijk nooit onderzocht wegens onvoldoende opvolging door de aanvrager (Statistieken sociale bescherming - PMH). Daarnaast is er de non-take-up in verband met het uitblijven van een aanvraag, die waarschijnlijk op een groot aantal potentiële aanvragen kan worden geraamd.

• Het is van groot belang dat alle maatschappelijke werkers die in direct contact staat met de buitenwereld - de administraties en de ziekenfondsen in het bijzonder - kunnen beschikken over een waaier aan informatie en opleidingen die noodzakelijk zijn om hun taak te vervullen. De betrouwbaarheid van de technische informatie is van fundamenteel belang en is tevens een vector voor toegang tot de rechten; enkele jaren geleden was in het kader van het ambassadeursproject reeds gewezen op de geringe tevredenheid van de ziekenfondsen over de informatie die zij van de DG HAN ontvingen. Ook de wijzigingen in de regelgeving die regelmatig plaatsvinden vereisen een voortdurende bewustmaking van andere professionele actoren.

• De DG HAN heeft een essentiële rol: deze instellingen, die in zekere zin tussenpersonen zijn, begeleiden. De NHRPH is van mening dat de DG HAN alle nodige middelen moet kunnen inzetten om gemeenten, ziekenfondsen, OCMW’s, enz. te helpen bij het beheer van de aanvragen van personen met een handicap. De DG HAN moet de instellingen ook begeleiden, zodat zij de aanvragers instrumenten en lokalen ter beschikking kunnen stellen die voor iedere persoon met een handicap toegankelijk zijn.

• Wat betreft de toekomstige globale, regionale, lokale en specifieke actieplannen die door het CityH@ndi-team zullen worden uitgevoerd: de NHRPH wenst een tijdschema betreffende de uitwerking ervan. De NHRPH zal dan met grote belangstelling zijn advies over de actieplannen voor dit jaar formuleren.

• De NHRPH zou tevens willen benadrukken dat er bij dit project verschillende kwesties in overweging moeten worden genomen: op politiek en financieel vlak en op het vlak van de impact voor personen met een handicap en de begeleiding van laatstgenoemden bij het indienen van hun aanvragen.

• De NHRPH beschouwt deze enquête als een barometer, met deze eerste peiling als nulmeting. De NHRPH zou het nuttig vinden dat de oefening op regelmatige basis wordt herhaald.
Statistieken sociale bescherming - PMH>De NHRPH legt ook de link met het project “Intake Remake” (herschrijven van aanvraagformulieren). Beide projecten zijn met elkaar verbonden: in de aanvraagformulieren moeten een aantal bekommernissen die in de CityH@ndi-enquête naar voren zijn gekomen, worden geïntegreerd.

• Deze enquête had ook tot doel een lijst met contactpersonen in de verschillende instellingen bij te werken. De NHRPH wijst erop dat de lijst op regelmatige basis moet worden bijgewerkt.